Na robiji, u Sremskoj Mitrovici, 1958. godine, u pauzi pisanja knjige o Njegošu, Milovan Đilas, revolucionar i pisac, političar i disident, piše roman pod naslovom Crna Gora. Odista, bila bi to izvanredna etnografsko-istorijska monografija da književni umetnik – pisac i moralist nije „proučio“ Crnu Goru i njenu sudbinu iz svoje perspektive: na kraju 19. veka i na kraju crnogorske herojske epohe... Roman ima tri dela-ogleda o Crnoj Gori: Bitka – ratničko-istorijski, Vješala – moralistički, Kraj – društveno-politički.
Snažnim psihološkim nijansiranjem likova na razmeđima istorije i civilizacije, Đilas složeno i svestrano osvetljava sudbinu mitske i njegoševske zemlje u novim okolnostima.
